200 ΧΡΟΝΙΆ ΑΠΌ ΤΟ 1821: ΜΙΑ ΜΙΚΡΉ ΟΙΚΟΝ/ΚΗ ΙΣΤΟΡΊΑ

Από τις αρχές του 18 ^ου αιώνα στη Δυτική και Κεντρική Ευρώπη καθώς και στα παραλιακά εμπορικά κέντρα της Μαύρης θάλασσας παρατηρείται μια αύξηση του αστικού πληθυσμού. Σιγά σιγά αρχίζει να μετασχηματίζονται οι μηχανισμοί παραγωγής και μεταποίησης. Αναπτύσσεται η υφαντουργία, αυξάνεται η ζήτηση βασικών ειδών διατροφής κυρίως στις αγορές της Δυτ. Ευρώπης : προϊόντα όπως σιτάρι, ακατέργαστο μετάξι και βαμβάκι, μαλλί, νήματα, λάδι, δημητριακά ενδιαφέρουν πολύ τις αγορές που ανέφερα  και πιο ειδικά για την περιοχή μας η σταφίδα  αρχίζει να ζητείται από την Αγγλική αγορά.

Η αποχώρηση των Ενετών από το Αιγαίο άφησε ένα δίκτυο λιμανιών-εμπορικών σταθμών. Στην Πελ/νησο τα σπουδαιότερα ήταν η Πάτρα, η Καλαμάτα, η Κορώνη, το Ναύπλιο και άλλα και κοντά σ’ αυτά η Βοστίτσα  (το Αίγιο). Στην επανεκκίνηση της εμπορικής δραστηριότητας οι αντιπρόσωποι των νέων αγορών, όπως η Τεργέστη, το Λιβόρνο, η Μασσαλία, η Λισαβόνα, τα λιμάνια της Μ. Βρετανίας, το Άμστερνταμ καθώς και η Οδησσός  στην Μαύρη θάλασσα, γνώριζαν πού ν’ απευθυνθούν και ήταν έτοιμοι ν’ αναλάβουν δράση. Τα κυριότερα δρομολόγια από Πάτρα και Αίγιο ήταν 1) Ιταλία- Γαλλία- Πορτογαλία- Μ. Βρετανία- Ολλανδία και 2) Οδησσός, φόρτωση σιτηρών, Δυτ. Ευρώπη και επιστροφή μέσω Ιταλίας( Τεργέστη).

Το δεύτερο μισό του 18 ^ου αιώνα-μετά το 1750 και ως το 1815 περίπου ο υπόδουλος Ελληνισμός, σύμφωνα με όλες τις μαρτυρίες, έχει στα χέρια του σε συνεργασία με Εβραίους και Αρμένιους κατοίκους στον Ελλαδικό χώρο όλο το εμπόριο, το οποίο απογειώνεται με τον Ναπολεόντειο αποκλεισμό που επιβάλλουν οι Άγγλοι στη Γαλλία (περί το 1800 μ.Χ.) τον οποίο συστηματικά παραβιάζουν  οι Έλληνες. Οι Οθωμανοί δεν έδειχναν ενδιαφέρον για το εμπόριο παρά μόνο στο βαθμό που αφορούσε την είσπραξη φόρων.

 Ο Σικελός περιηγητής Scrofani που βρισκόταν στην περιοχή της Αχαΐας γύρω στα 1800 στο ταξιδιωτικό του χρονικό επικεντρώνεται  στα οικονομικά στοιχεία της περιοχής και κρίνεται αξιόπιστος από την διασταύρωση των στοιχείων του με άλλες πηγές. Μας δίνει λοιπόν έναν κατάλογο των προϊόντων που εξήγαγε η Αιγιάλεια σε μια χρονιά (με την ορολογία της εποχής).

3 φορτώματα σταφίδα από Βοστίτσα: 1 φόρτωμα =2550 καντάρια, 1 καντάρι=44 οκάδες

1 φόρτωμα σταφίδα από Ακράτα, 1 φόρτωμα σταφίδα από Διακοφτό.

1 φόρτωμα σκληρό τυρί, 4000 οκάδες ακατέργαστο μετάξι (κουκούλια), 3000 λίβρες Κόμμι τραγάκανθας για ζαχαροπλαστική αλλά και βαφή υφασμάτων, υποδημάτων, καπέλων κλπ., 300 βαρέλια οινοπνεύματα, 1 φόρτωμα κρασί, σαρδέλες παστές, πρινόκοκκο για κόκκινη βαφή, λίγα δέρματα κ.α.

Ας παρακολουθήσουμε τώρα την κίνηση μιας τέτοιας περίπου εμπορικής πράξης. Πρέπει να τονίσουμε ότι η παραγωγή ήταν δύσκολη, μικρή, έβγαινε με κόπο, οι μέθοδοι απαρχαιωμένες: Ησιόδειο αλέτρι, όπου παρατηρείται μερικές φορές συνύπαρξη ζώου και ανθρώπου στο όργωμα και σβάρνα. Θερισμός με δρεπάνι, αλώνισμα σε χωμάτινα αλώνια- τα πετράλωνα  ήταν λιγοστά- με άλογα ή με διράβδι. Δύσκολες συνθήκες, λίγη τροφή κλπ. Το ίδιο και για τα άλλα προϊόντα και μάλιστα για τη σταφίδα που απαιτεί ακόμα και σήμερα πολύπλοκη διαδικασία.

 Η αυξανόμενη ζήτηση ενέτεινε το ενδιαφέρον των μεγαλοκτηματιών αλλά και των φτωχών χωρικών. Απότομα άρχισαν να ζητούνται νέοι επαγγελματίες ώστε ν’ ανταποκριθούν στη ζήτηση της αγοράς. Πέρα από την αύξηση της παραγωγής νέες ανάγκες προέκυψαν. Καινούρια επαγγέλματα εμφανίζονται ή επεκτείνεται η δραστηριότητα των παλαιών. Πραγματικός οργασμός. Η κίνηση των αγαθών απαιτούσε καταγραφή αυτών, υπολογισμούς, στοιχεία λογιστικής, συναλλαγματικές, υπογραφή συμφωνητικών, ρήτρες για ατυχίες. Όλα αυτά οδήγησαν στην εμφάνιση γραμματικών, ένα είδος λογιστών θα λέγαμε, εμπορικών πρακτόρων και μεσαζόντων. Απ’ αυτή την ανάγκη στο τελευταίο τέταρτο του 18 ^ου αιώνα έχουμε ίδρυση ακόμα και σχολείου για τα βασικά γράμματα ( Σχολή της Βοστίτσας), όπου δίδαξαν ονομαστοί λόγιοι της εποχής.

Τα προϊόντα μεταφέρονται με κάρα, αραμπάδες, δυνατά ζώα. Ανάγκες για ξυλοκόπους, καροποιούς, σιδηρουργούς, πεταλωτήδες, μεταφορείς, ημιονηγούς, φορτοεκφορτωτές. Επιπλέον απαιτούνται καλλιεργητές γης, σταφιδεργάτες, μικρές βιοτεχνίες ιδρύονται για εκτροφή μεταξοσκωλήκων,- η περιοχή ήταν γεμάτη από μουριές- όπως και μικρά βυρσοδεψεία. Κάτοικοι ορεινών περιοχών συλλέγουν φύλλα καρυδιάς για να σκεπάζουν τα προϊόντα στα αμπάρια –προφύλαξη από ζωύφια. Στο λιμάνι κυριαρχούν τα σχετιζόμενά με την εξαγωγή της σταφίδας. Χρηματιστές, δανειστές, τοκογλύφοι συμπληρώνουν το μωσαϊκό των επαγγελμάτων που δηλώνουν την οικονομική ανάπτυξη της εποχής.

Παρατηρείται αύξηση των εκτάσεων για καλλιέργεια σταφίδας που οδηγεί σε μεγαλύτερη  ανάγκη για καλλιεργητές, εργάτες για αποξήρανση, επεξεργασία, συσκευασία σε βαρέλια που έδωσε μεγάλη ώθηση του επαγγέλματος του βαρελοποιού. Επίσης βλέπουμε αύξηση των λιμενεργατών για ποικίλες εργασίες. Κτίζονται σταφιδεργοστάσια, αποθήκες και κάθε τι σχετικό. Κτίστες, μαραγκοί, σκεπαστές έχουν πολλή δουλειά.  Είναι φανερό ότι όλος ο πληθυσμός σχεδόν της Αιγιάλειας συμμετέχει στην αναγέννηση αυτή. Ιδρύονται χάνια και πανδοχεία για την εξυπηρέτηση των ανθρώπων και τη φροντίδα των ζώων και κοντά σ’ αυτά ξενοδοχεία.

Και μια άλλη παράμετρος που συχνά διαφεύγει: σκεφτείτε να αναχωρούν από το λιμάνι του Αιγίου δύο καράβια, δύο μπρίκια, περίπου 150-200 τόνων το καθένα με γύρω στα 150 άτομα συνολικά για πλήρωμα. Αξίζει να δούμε τις προμήθειες που χρειάζονταν για ένα πολυήμερο ταξίδι: μόνο τα  παξιμάδια  που είχαν για ψωμί να υπολογίσουμε προκύπτει ένας τεράστιος αριθμός για ένα ταξίδι 2(;) μηνών το λιγότερο.  Αυτό σημαίνει   εντατική εργασία του προσωπικού των φούρνων και ίδρυση νέων για την εξυπηρέτηση των αναγκών. Κοντά σ’ αυτό παστά κρέατα, λίπος, κρασί και νερό φυσικά, φάρμακα, αλοιφές και τόσα άλλα για διατροφή, καθώς και είδη ρουχισμού.

Ένα καράβι γεμάτο σταφίδα και άλλα προϊόντα έφτανε στον προορισμό του, ξεφόρτωνε κι έπαιρνε το δρόμο της επιστροφής. Στο ταξίδι αυτό παραλάμβανε τις παραγγελίες που είχε για τους Βοστιτσάνους και άλλους ανάλογα με την οικονομική κατάστασή τους. Οι εισαγωγές κυρίως αφορούσαν κόκκινα και χρωματιστά υφάσματα , μεταξωτά, γούνες, τσόχες, υαλικά, πορσελάνες από την Τεργέστη, καθρέπτες, πολυελαίους και έπιπλα. Επιπλέον μολύβι, βιβλία, χαρτί και αποικιακά είδη όπως ζάχαρη, καφέ, πιπέρι, λουλάκι, μπαχαρικά και άλλα.

Αυτά παραλαμβάνονταν από το χονδρεμπόριο που τα προωθούσε στο λιανεμπόριο με ανάλογο κέρδος. Έτσι η πόλη απόκτησε μικρά μαγαζιά δηλ. αγορά με κύρια αρτηρία την οδό Ερμού. Υπήρχαν παράλληλα και οι περιπλανώμενοι έμποροι με ζώα και οι αγορές των πανηγυριών. Η συσσώρευση τόσου κόσμου στην πόλη οδήγησε στην λειτουργία καφενείων, καπηλειών, μαγειρείων κοντά στα καταλύματα ύπνου καθώς και δημόσια αλλά και ιδιωτικά λουτρά. Έτσι αρχίζει να σχηματίζεται και στη Βοστίτσα μια νέα εμποροναυτική τάξη καθώς και βιοτέχνες και γραμματικοί.

Είναι φανερό από τα παραπάνω ότι λίγα χρόνια πριν την Επανάσταση είχαν συγκεντρωθεί τεράστια ιδιωτικά κεφάλαια στα χέρια των Ελλήνων. Ο Skrofani υπολογίζει για όλη την Πελ/νησο τη χρονιά που αναφέρουμε : εξαγωγές 11.500.000 περ. πιάστρα και εισαγωγές 5.200.000 πιάστρα. Γι’ αυτό και οι πλούσιες οικογένειες της Βοστίτσας. Ο πλούτος αντανακλάται στα αρχοντικά τους και στον τρόπο ζωής τους.

 Εντυπωσιάζει η ποικιλία των εδεσμάτων που προσφέρει ο Ανδρ. Λόντος στον φιλοξενούμενούς  του Λόρδο Μπάιρον και τον περιηγητή Hobhouse, ο οποίος καταγράφει όσα προσφέρθηκαν. Γενικά όμως το βιοτικό επίπεδο των κατοίκων της περιοχής ανέβηκε. Προκάλεσε όμως και μια παρενέργεια διότι η δραστηριότητα αυτή οδήγησε μικρούς καλλιεργητές να εγκαταλείψουν τα μικρά κτήματά τους για να εργαστούν στην πόλη. Αυτά είτε ερήμωσαν είτε ενσωματώθηκαν στα κτήματα των μεγαλοκτημόνων. Η μάζα αυτή των ανθρώπων που αναφέρθηκε αποτέλεσε τη βάση των έμμισθων επαναστατικών σωμάτων κατά την έναρξη της Επανάστασης.

Η Βοστίτσα δεν είχε καραβοκύρηδες δηλ. πλοιοκτήτες, όπως το Μεσολόγγι, το Γαλαξίδι, οι Σπέτσες, η Ύδρα και τα Ψαρά, αλλά διέθετε επιδέξιους εμπόρους. Η κατάσταση αυτή διήρκεσε μέχρι το 1815 περίπου με την ήττα του Ναπολέοντα και τη λήξη του αποκλεισμού. Τότε οι Άγγλοι και οι Γάλλοι επανήλθαν στη Μεσόγειο και πήραν πάλι το εμπόριο στα χέρια τους. Τα κεφάλαια όμως που είχαν συγκεντρωθεί και στη Βοστίτσα κατά μεγάλο μέρος χρηματοδότησαν τον Αγώνα τα πρώτα χρόνια μέχρι να έλθουν τα  δάνεια από αγγλικές τράπεζες.

Η εμπορική δραστηριότητα σε συνδυασμό με τη φροντισμένη γεωργική παραγωγή σε πολλούς κλάδους με κορυφαίο προϊόν τη σταφίδα ανέδειξε τη Βοστίτσα και τους κατοίκους της σε κύριους παράγοντες της οικονομικής ζωής της ευρύτερης περιοχής. Παρά την καταστροφή που υπέστη η πόλη κατά τα Ορλωφικά (1770), σύντομα κατάφερε να ανακάμψει και να πρωταγωνιστήσει στην προετοιμασία και στη διεξαγωγή του Αγώνα της Ανεξαρτησίας.

Αίγιο Μάης 2020

Δημήτρης Γ. Τζεβελέκας

Βασικές πηγές: Κυρ. Σιμόπουλου-Ξένοι περιηγητές στην Ελλάδα τομ. Β

Παν/κοί: Βασ. Κρεμμυδά:Η ελληνική Επανάσταση

- Γ.Β Νικολάου: Ο Ελλαδικός χώρος την περίοδο της Οθωμανικής και βενετικής κυριαρχίας.

- Β. Πατρώνη: Οικονομία, Κοινωνία και κράτος στην Ελλάδα 18 ^ος-20 ^ος αιώνας.

ΤΑ ΜΕΤΑ ΤΟΥΣ ΕΠΑΙΝΟΥΣ

Μια τεράστια απορία εκφράζεται –πολλές  φορές και δημόσια – ανάμεικτη με θαυμασμό για τη χώρα μας τους τελευταίους 2-3 μήνες. Μα είναι δυνατόν! Οι τελευταίοι, οι ανοργάνωτοι, οι τεμπέληδες, οι πονηροί, οι κομπιναδόροι, οι έσχατοι να γίνουν  πρώτοι; Ένα διαλυμένο κράτος, που προσπαθεί να σταθεί στα πόδια του, ένα κράτος της μίζας και  των πλαγίων μέσων, είναι δυνατόν να μας βάζει γυαλιά; Οι ανεπτυγμένες χώρες υποκλίνονται μπροστά στη μικρή Ελλάδα για την αντιμετώπιση της πανδημίας- μέχρι τώρα προσθέτω εγώ- στους επιστήμονες και σε όλο το πολιτικό προσωπικό.

Τα προχωρημένα συστήματα υγείας των πλούσιων χωρών δε στάθηκαν ικανά να αντεπεξέλθουν στις ανάγκες της κρίσης. Βέβαια, όσοι γνώριζαν, δεν εξεπλάγησαν. Οι φίλοι μ’ έχουν ακούσει πολλές φορές να εξυμνώ το ΕΣΥ ακόμα και στις χειρότερες στιγμές του. Τα  να σε βλέπει γιατρός με ειδικότητα άμεσα είναι μεγάλο προνόμιο. Αλλά δεν είναι του παρόντος. Έχω όμως κάποιες επιφυλάξεις, κάνω μερικές περίεργες σκέψεις.

Επαίνους και καλούς λόγους ακούσαμε και στο μεταναστευτικό, όπου δείξαμε ένα υπέροχο ανθρωπιστικό πνεύμα, όπως αρμόζει σ’ έναν λαό με αρχές και ανάλογη ιστορία. Πήραμε βραβεία , πολλά μπράβο, υποσχέσεις για δίκαιη κατανομή των μεταναστών ώστε να ανακουφιστεί η ΄΄πτωχή πλην  τιμία  Ελλάς΄΄.  Τελικά  εισπράξαμε κάτι σε πρακτικό επίπεδο; Δεν θέλαμε ανταμοιβή, αλλά όχι και να κληρονομήσουμε χιλιάδες μετανάστες που κατευθύνονταν γι’ αλλού! Και αυτοί που μας επαινούσαν χθες, σήμερα κωφεύουν!

 Κι εδώ με πιάνει πάλι ένας φόβος. Πάλι έρχεται ο εφιάλτης του παρελθόντος. Λες να έχουμε τα ίδια; Λες να μας μείνουν στο τέλος οι έπαινοι και τα μεγάλα λόγια; Το μόνο που με ανακουφίζει είναι ότι το θέμα θίγει τους πάντες, οπότε κοντά σ’ αυτούς  κάτι θα γίνει και μ’ εμάς.(σκέφτομαι)

Αν η Ε.Ε δεν συμπεριφερθεί όπως αρμόζει και σύμφωνα με την ιδεολογία  και το σκοπό της δημιουργίας και ύπαρξής της, τότε εμείς οι αξιοθαύμαστοι, οι περίβλεπτοι  κλπ., θα πληρώσουμε, ως αδύναμοι, βαρύ τίμημα. Απαιτείται μια αναπροσαρμογή πολιτικής της Ε.Ε. Η αλληλοβοήθεια , συστατικό στοιχείο της ύπαρξής της, πρέπει να εκδηλώνεται αυτόματα. Αυτή η δυστοκία αντιμετώπισης ενός γενικού προβλήματος με ευθύνη της Γερμανίας περισσότερο,  αν δεν αλλάξει, πιθανόν να επιφέρει σημαντικές εξελίξεις.

Σε μια Ευρώπη με σημαντικά οικονομικά προβλήματα, με τεράστιους αριθμούς ανέργων, με μετανάστες να περιφέρονται ζώντας με ένα αβέβαιο στο μέλλον επίδομα, ο κλονισμός του Ευρωπαϊκού οικοδομήματος  θα είναι σοβαρός. Και, επειδή τίποτα δε μένει κενό, αυτό θα σπεύσει να το καλύψει  η εμφάνιση ακραίων  πολιτικών τάσεων, που έχουν καταδικαστεί στη συνείδηση των πολιτών που τις έζησαν. Ο Μεσσιανισμός έρχεται απειλητικός! Να μην εκπλαγούμε αν δούμε πολυπληθείς μάζες να στοιχίζονται πίσω από νέους Σωτήρες!  Κι εμείς, οι λαμπροί, οι σπουδαίοι που τόσα κάναμε και μας θαύμασαν, θα απομείνουμε περιφέροντας όσα πράξαμε, για να τύχουμε κάποιας βοήθειας ως ικέτες και μαζί μας οι μικροί και αδύναμοι της Ευρώπης, έρμαια στις διαθέσεις των νέων ισχυρών.

Είναι η ώρα της Ευρώπης. Ελπίζουμε να ανταποκριθεί αυτή τη φορά ξεφεύγοντας από τις υποδείξεις των οικονομικών δεικτών και την ανεγκεφαλιά των τεχνοκρατών. Η Πολιτική είναι ανάγκη κάποια στιγμή να κυριαρχήσει  επί της Οικονομίας που δε βλέπει τίποτε άλλο παρά δείκτες αγνοώντας την πραγματική ζωή.

               Αίγιο Μάης 2020                       Δημήτρης Γ Τζεβελέκας

ΕΛΛΑΔΑ: ΜΙΑ ΟΔΥΣΣΕΙΑ

Όταν ο Όμηρος έγραφε την Οδύσσεια του, δε μπορούσε να φανταστεί ότι στην ουσία έγραφε για την πορεία ενός λαού, ότι στην περιπέτεια του Οδυσσέα συμπυκνώνεται η ανάλογη των Ελλήνων και ότι θα αποτελέσει τη βάση της ιστορίας  του.

"Άλλος γυρεύει άγκυρα κι άλλος πανί" λέει ένας στίχος του Άλκη Αλκαίου. Περιττό ν’ αναφέρω τι ταιριάζει στους Έλληνες. Από την πρώτη παρουσία τους ποτέ δεν έριξαν άγκυρα, αλλά πάντοτε ανήσυχοι, καινοτόμοι, ταξίδεψαν, ερεύνησαν, έζησαν και ζουν παντού. Η πορεία ενός λαού φαίνεται από την ιστορική του διαδρομή. Από του πρώτους αποικισμούς, από την Αργώ του Ιάσωνα, από τα ταξίδια των Μινωιτών πέρα από τις Ηράκλειες Στήλες ( Γιβραλτάρ) μέχρι σήμερα οι Έλληνες ποτέ δεν αγκυροβόλησαν μετά από κάθε επίτευγμα. Ο Οδυσσέας είναι μέσα τους, είναι ο εαυτός τους. Ο ταξιδευτής, ο πολυμήχανος, αυτός που γυρίζει τον κόσμο με σκοπό μια Ιθάκη είτε ως πραγματικότητα είτε ως διαρκές φερόμενον εντός του παίρνει σάρκα και οστά στο πρόσωπό τους.

 Αλλά ο Έλληνας πάει πιο πέρα από τον Όμηρο, τον Καβάφη και ακολουθεί τους δρόμους της ποίησης του Δάντη, του Τένισον, του Τζόυς και του Καζαντζάκη που θέλουν τον Οδυσσέα να συνεχίζει, να μην ησυχάζει, να μπαίνει σε νέες περιπέτειες  σε μια διαρκή περιπλάνηση για να δει και να μάθει όσα δεν πρόλαβε, πράγμα που μας ταιριάζει περισσότερο.

 Αυτήν την  πορεία ακολουθεί αιώνες τώρα αυτός ο λαός με περιπέτειες, μεταπτώσεις, θριάμβους και καταστροφές, με κορυφώσεις και πτώσεις μέσα σ’ ένα διαρκές ταξίδι.  Επινόησε και γλύτωσε από τον Πολύφημο, μαγεύτηκε από την Κίρκη, πέρασε αλώβητος από τη Σκύλα και τη Χάρυβδη, ξέφυγε από την Καλυψώ  ισορροπώντας πάνω στο όριο δίπλα στη θάλασσα, διασχίζοντας τη θάλασσα, βουβό παρατηρητή και μάρτυρα της περιπέτειας.

 Από την Αθηναϊκή Δημοκρατία, την κυρίαρχο των θαλασσών, και το μεγαλείο της στον Μεγαλέξανδρο, το βασιλιά, που πήγε πολύ πιο πέρα από εκεί που πήγαν οι άλλοι. Από τον Ελληνικό κόσμο, στον Ελληνιστικό της παγκοσμιότητας, ένα κράμα του Ελληνικού και Ασιατικού  πνεύματος που έδωσε έναν Οικουμενικό  χαρακτήρα στον καινούριο κόσμο της μιας κυρίαρχης γλώσσας, της Ελληνικής.

Κι όταν ήλθε η παρακμή, πάλι ταξίδεψε με την πνευματική του κληρονομιά που οδήγησε στην Αναγέννηση και αργότερα στο κίνημα του Διαφωτισμού. Φανταστείτε να είμαστε συμμέτοχοι ενεργά στην Αναγέννηση. Πόσους ζωγράφους, γλύπτες, διανοητές, συγγραφείς και λοιπούς άλλους θα είχαμε αναδείξει!  Πόσοι θαλασσοπόροι με τις καραβέλες τους  θα ταξίδευαν στους νέους τόπους, αυτοί που με μικρά ιστιοφόρα αλώνιζαν στη Μεσόγειο!

Αλλά βυθιστήκαμε για πάρα πολλά χρόνια σ’ ένα βαθύ σκοτάδι, όπου χάσαμε και τ’ όνομά μας ακόμη. Το όνομα Έλληνας είχε ξεχαστεί και ως κατάλοιπα έμεναν μεγάλες πέτρες, μάρμαρα σπασμένα, θέατρα και μισογκρεμισμένοι ναοί μιας άλλης θρησκείας. Όμως επιβιώσαμε και στην Τουρκοκρατία και ιδρύσαμε σχολεία, ταξιδέψαμε, ξενιτευτήκαμε, πήραμε στα χέρια μας το εμπόριο στη Μεσόγειο. Όργωναν με τα πλοία τους  τις θάλασσες ιδρύοντας εμπορικούς σταθμούς και παροικίες  δημιουργώντας  τον Ελληνισμό της Διασποράς, όπου έπεσαν οι πρώτοι σπόροι, τα πρώτα μηνύματα του Διαφωτισμού κι άρχισε να διαμορφώνεται η εθνική μας συνείδηση. Έτσι φτάσαμε στην εθνική αφύπνιση  και στην Επανάσταση με την οποία  διεκδικήσαμε και κερδίσαμε την ανεξαρτησία  κι γίναμε πάλι ένα ελεύθερο κράτος. Και μην ξεχνάμε: Στη θάλασσα κρίθηκε το 1821.

 Βρήκαμε τις ρίζες μας, ΄΄τις μεγάλες πέτρες΄΄ που ιστορεί ο Γ. Σεφέρης, τις σηκώσαμε και πορευτήκαμε, ένας μικρός λαός με τεράστια ιστορία. ΄΄Πατώντας΄΄ πάνω στα μάρμαρά του, στο αρχαίο μεγαλείο, κάποτε με υπερβολή, προχώρησε όπως έχει υμνηθεί από τους ποιητές του. Τώρα εδώ και 200 χρόνια  συνεχίζει το ταξίδι του Οδυσσέα, πέφτει, σηκώνεται, ναυαγεί, παλεύει με τα κύματα, με τον εαυτό του και τους άλλους. Οργανώνεται σαν κράτος, θριαμβεύει σε πολέμους και επεκτείνει τα σύνορά του, θρηνεί καταστροφές, απορροφά τους πρόσφυγες, αντιστέκεται στους τελευταίους εισβολείς, αλλά εμπλέκεται και σε εμφύλιο. Γέννησε τη Δημοκρατία, αλλά έβγαλε και δικτάτορες.

Και σήμερα, αιώνια θαλασσοδαρμένος, σαν ένας σύγχρονος Οδυσσέας ταξιδεύει παντού, θαλασσοκράτορας ,σε κάθε γωνιά του κόσμου σχηματίζοντας πυρήνες Ελληνικού τρόπου, φορείς ηθών και εθίμων της πατρίδας τους, που αντιστέκονται στην ισοπέδωση. Στελεχώνει με ξεχωριστό επιστημονικό δυναμικό Ερευνητικά κέντρα και Πανεπιστήμια σ’ όλον τον κόσμο συμβάλλοντας καθοριστικά στην Γενική πρόοδο. Όπου κι αν πάμε, τη συναντάμε. Αυθαιρετώντας λέω πως δεν πειράζει, ας μας πληγώνει.[Όπου κι αν ταξιδέψω, η Ελλάδα με πληγώνει] Γ.Σεφέρης.

Κι αν στην πορεία πέφτουμε σε λάθη, σε αστοχίες, πρέπει να παίρνουμε παραδείγματα από τον Οδυσσέα και τους συντρόφους του: όσο ήταν ενωμένοι, ο άνεμος ήταν ούριος και το ταξίδι αταλάντευτο. Το όλον πάνω απ’ όλα. Ένα τρελοβάπορο σύμφωνα με τον Οδ. Ελύτη είμαστε αλλά αξιαγάπητο. Γι’ αυτό η Οδύσσεια, κατά τη γνώμη μου, πρέπει να είναι το Εθνικό μας ανάγνωσμα, το ένα  βιβλίο της ζωής του Έλληνα.

 Έτσι ολοκληρώνεται η προσωπική μου εικόνα για τον ελληνισμό. Ο Οδυσσέας και ο Σίσυφος είναι  τα  πρόσωπά του. Ούτε ανώτεροι είμαστε άλλων ούτε κατώτεροι. Είμαστε αυτοί.

Αρκετά κατορθώσαμε, μα πάντα πολλά μένουν ακόμα για να γίνουν.

Κι αν δυνατοί δεν είμαστε σαν πρώτα στα παλιά τα χρόνια, που δικά μας ήταν

γη και ουρανός,

είμαστε ακόμα κάτι, γιατί καρδιές ανδρείες δεν θ’ αλλάξουν

κι αν ο καιρός κι η μοίρα τις κουράσουν,

μα στο έργο σταθεροί και στον αγώνα βαθιά τους ζωντανή θέληση μένει,

που δύναμη καμιά δεν τη δαμάζει.

   Οδυσσέας του Άλφρεντ Τένισον.    Μετάφρ. Μαρ. Σιγούρου.

 Αίγιο Απρίλης 2020                       Δημήτρης Γ. Τζεβελέκας  

ΩΡΕΣ ΑΝΑΣΤΟΧΑΣΜΟΥ

                              

Καθώς διαφαίνεται, βγαίνουμε σιγά-σιγά από το σπήλαιο των σκιών, όπως έγραφα σε παλιότερο κείμενο, στην πραγματική ζωή. Εδώ δεν υπάρχουν είδωλα, αλλά οι άνθρωποι, όλοι εμείς, η κοινωνική πραγματικότητα. Έχουμε πια εμπειρία, είδαμε, ακούσαμε, μάθαμε. Καιρός να σκεφτούμε τι πήραμε απ’ αυτή την περιπέτεια.

 Μια πρώτη ευχάριστη διαπίστωση  είναι ότι για πρώτη φορά στη χώρα αυτή βιώσαμε την ΄΄εκδίκηση΄΄ των αρίστων, τον θρίαμβο της αριστείας. Για χρόνια τώρα η χώρα ζούσε στον αστερισμό της μετριότητας, στην κυριαρχία της ασημαντότητας[Καστοριάδης]. Θυμόσαστε, φαντάζομαι: ρετσινιά είναι η αριστεία, εγωκεντρική, οξύνει τις ανισότητες, πρέπει να αντικαταστήσουμε τους άριστους με όσους διαθέτουν πτυχία καταλήψεων, να παραμερίσουμε για να περάσουν οι νεαροί λύκοι της Γκράβας και της Καισαριανής έλεγαν προσβάλλοντας ταυτόχρονα σχολεία με ιστορία. Κι εμείς οι εκπ/κοί, που γνωρίζαμε τι αστέρια πέρασαν από τις αίθουσες, αγανακτούσαμε, οργιζόμαστε γιατί βλέπαμε να παραμερίζονται και πάρα πολλοί να μεταναστεύουν.

Και τώρα αποκαλύφθηκε ένα πλήθος σπουδαίων Ελλήνων επιστημόνων στα πιο ονομαστά Παν/μια του κόσμου να καθοδηγούν μάλιστα  κυβερνήσεις. Και νιώσαμε υπερήφανοι γιατί ακούσαμε το λόγο τους να εμφορείται από ένα βαθύ ανθρωπιστικό πνεύμα, καθώς έθεταν πάνω από οικονομία και παραγωγή τον ανθρώπινο παράγοντα.

Η αναγνώριση της ανωτερότητας δεν αποτελεί ανισότητα. Στα κοινωνικά δικαιώματα όλοι είναι ίσοι. Στην ανάληψη ρόλων, στην κατάληψη μιας θέσης επιβάλλεται η αξιοκρατία. Η κλασική μας παιδεία τα έχει λύσει αυτά. Και ο Περικλής στον Επιτάφιό του έχει δώσει το στίγμα του και ο Αριστοτέλης: ΄΄η ίση αντιμετώπιση των ανίσων  αποτελεί  μέγιστη ανισότητα΄΄, αδικία θα πρόσθετα γιατί συντηρεί και αναπαράγει την ανισότητα. Αλλά η κλασική παιδεία έχει εκδιωχθεί σχεδόν από την εκπ/ση. Τα τελευταία χρόνια το σύνθημα είναι: ισότητα στη βάση, ό τι υψώνεται, κόβεται. Και θεωρείται προοδευτικό αυτό!

Κοντά στους πρωτεργάτες της Ιατρικής και άλλων επιστημών αναδείχτηκαν και οι ταπεινοί και ίσως περιφρονημένοι: οι νοσηλευτές/τριες, οι εργαζόμενοι στην καθαριότητα, στα supermarkets,τα παιδιά των μεταφορών, τα όργανα της τάξεως και τόσοι άλλοι, των οποίων αποδείχτηκε κομβικής σημασίας ο ρόλος. Άνθρωποι με αστείους μισθούς για τη δουλειά που κάνουν.

Χαρήκαμε επιπλέον για τα άλματα που έκανε η ηλεκτρονική διακυβέρνηση, για την πρακτική της αξία, αφού απαλλάσσει τον πολίτη από  ένα πλήθος γραφειοκρατικών διαδικασιών. Το μεγάλο βήμα θα γίνει όταν με τη χρήση της θα προχωρήσουμε σε μορφές άμεσης Δημοκρατίας. Για τοπικά ή και γενικότερα θέματα με άμεση ηλεκτρονική ψηφοφορία θα έχει τη δυνατότητα ο πολίτης, αφού ενημερωθεί, να αποφασίζει, υπεύθυνος πλέον για τις επιλογές του. Η Τοπική Αυτοδιοίκηση πρέπει να ηγηθεί. Εύχομαι και ελπίζω ταυτόχρονα αυτές οι κατακτήσεις να κατοχυρωθούν και να επεκταθούν.

Μετά απ’ αυτήν την τραυματική εμπειρία, κατά τη γνώμη μου, αν δεν θέλουμε στο μέλλον να κυκλοφορούμε φέροντες ένα σήμα με την ηλικία μας, όπως σε άλλους καιρούς μελλοθάνατοι έφεραν το κίτρινο άστρο, στην περίπτωση που επικρατήσουν θεωρίες που ασπάστηκαν και ηγέτες μεγάλων κρατών περί της άχρηστης ηλικίας που δεν ενδιαφέρει η τύχη της, νομίζω ότι είναι αναγκαίος ,όσο ποτέ, ο αναπροσανατολισμός της παιδείας που παρέχουμε στα παιδιά μας. Ο Ναζισμός και ο ρατσισμός επανακάμπτουν με καινούριο προσωπείο. Κλήθηκαν άνθρωποι να αποφασίσουν ποιος από δύο ασθενείς θα πρέπει να πάρει αγωγή για να ζήσει. Τι διαφορετικό έκαναν οι ναζί; Στη διαλογή οι γεροί πήγαιναν για δουλειά και οι άλλοι στα κρεματόρια. Και είναι απίστευτο να λέγονται αυτά από Γάλλους ΄΄φιλοσόφους΄΄,τους κληρονόμους του Διαφωτισμού! Λύπη και οργή! Ποιος όμως μπορεί να καθορίσει την αξία ενός ανθρώπου; Μόνο όποιος τον θεωρεί μια απλή παραγωγική μηχανή, η οποία, μόλις πάψει να παράγει, πρέπει να καταστραφεί γιατί δεν συμφέρει. Φαίνεται σαν να προετοιμάζεται ο κόσμος για το καινούριο που έρχεται: υπερυπολογιστές τεχνητής νοημοσύνης, αλγόριθμοι χωρίς συναίσθημα θα αποφασίζουν για το τι συμφέρει και τι όχι.

Η απάντηση σ’ όλα αυτά βρίσκεται στην παιδεία που οφείλουμε να παρέχουμε όχι ως απλή γνώση αλλά ως τρόπο ζωής. Το φωνάζουμε χρόνια τώρα πως εγκαταλείπεται η ανθρωπιστική παιδεία από τα σχολεία, τα σχετικά μαθήματα παραμερίζονται και ενισχύεται η εξειδικευμένη γνώση που δε συνοδεύεται από την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης, της μόνης που μπορεί να ελέγξει την αλόγιστη χρήση των τεχνολογικών επιτευγμάτων. Γιατί το ζήτημα είναι η μεγάλη μάζα, οι πολλοί.

 Παιδεία που δε μιλά για τις μεγάλες αξίες, για τη ζωή , για τον άνθρωπο, την αξιοπρέπεια, τη δικαιοσύνη, την εντιμότητα, τον αλληλοσεβασμό, την ισότητα, τα ανθρώπινα δικαιώματα γενικά, όχι μόνο ως θεωρία αλλά ως συντελεσμένη και βιωματική πραγματικότητα, δεν έχει νόημα. Κοντά σ’ αυτά και η γνώση της γλώσσας, της  Ιστορίας, του Πολιτισμού και των δημιουργών τους.  Η άγνοια που διαπιστώνεται σε διάφορα τηλεοπτικά παιχνίδια, η αδυναμία της πιο απλής συνθετικής και κριτικής σκέψης είναι αδιανόητη. Και μιλάμε έπειτα για πολίτες που επιδιώκουν να καθορίζουν το μέλλον μιας χώρας![όχι μόνον της δικής μας].Η διαμόρφωσή τους έχει αφεθεί στα λεγόμενα κοινωνικά δίκτυα με ολέθριες συνέπειες.  

Σύμφωνα μ΄ αυτά που πέφτουν στην αντίληψή μας δύσκολα σ΄ ένα σχολείο σήμερα διαμορφώνονται πολίτες δηλ. άτομα που μπορούν να σκέφτονται, να συγκρίνουν γεγονότα, να μπαίνουν πίσω από το προφανές και ,αφού κρίνουν με βάση το γνωστικό υλικό, να φτάσουν σε απόφαση που επιφέρει και την ατομική ευθύνη. Αυτό δεν μπορεί να το δώσει η εξειδικευμένη γνώση προς την οποία τείνει η εκπ/ση σήμερα. Είναι δύο διαφορετικά πεδία που όμως πρέπει να συμπλέουν. Ήδη για τους επιστήμονες που εργάζονται πάνω στην τεχνητή νοημοσύνη, το πρόβλημα της ηθικής στη χρήση της αποτελεί μεγάλο θέμα.

Είναι χαρακτηριστικό: στα πιο πολλά σχολεία, στις αίθουσες, σπάνια θα δει κάποιος εικόνες ανθρώπων της πνευματικής μας κληρονομιάς. Ο Όμηρος, ο πολυμήχανος Οδυσσέας, που ίσως ενσαρκώνει την αιώνια Ελληνική περιπέτεια, ο σοφός Νέστορας, ο Σωκράτης , ο Πλάτωνας, ο Αριστοτέλης, ο Θουκυδίδης και τόσοι άλλοι, πάνω στη σκέψη των οποίων  χτίστηκε ο Δυτικός πολιτισμός, λείπουν. Μόνο πορτρέτα Ελλήνων πολεμάρχων κρέμονται. Κακώς; Όχι βέβαια, αλλά η Αθήνα θαυμάζεται αιώνια για τα έργα του πολιτισμού της προπάντων και ακολουθούν τα άλλα. Μήπως το σχολείο μας ασχολείται με τα νεότερα χρόνια; Ο Παπανικολάου, ο Μητρόπουλος, ο Νανόπουλος, ο Παπαδημητρίου, ο Κονδύλης, ο Αξελός, ο Πουλαντζάς, ο Καστοριάδης και πλήθος άλλων που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή παγκόσμια, πιθανόν αγνοούνται, γι’ αυτό και η τωρινή μας έκπληξη από την παρουσία των γιατρών και άλλων επιστημόνων μας στη μάχη κατά του κορωνο-ιού. Ενδεικτικά είναι αυτά τα ονόματα. Τις όποιες ενοχές μας μειώνει η συνεχής αναφορά στον  λαμπρό Δασκαλάκη. Όλοι αυτοί συνδυάζουν την εξειδικευμένη γνώση με την ανθρωπιστική παιδεία.

Απαιτείται μια αποκατάσταση της νοηματοδότησης των λέξεων. Πατριωτισμός, εθνικισμός, ρατσισμός, ξενοφοβικός, ομοφοβικός, φασίστας, δημοκρατικός, προοδευτικός κ.λ.π. άλλαξαν περιεχόμενο  και αποτελούν ολέθριο όπλο στα χέρια κάθε σκοταδιστή, δήθεν προοδευτικού που το βλέμμα του κοιτάζει μόνο πίσω. Η Πρόεδρος της Δημοκρατίας μίλησε για έναν νέο πατριωτισμό και προκλήθηκε σάλος. Η αναφορά του όρου αποτελεί ντροπή φαίνεται! Ο προοδευτικός καθορίζεται από το κόμμα που ψηφίζει κι ας είναι στο σπίτι του δικτάτορας και στις απόψεις του άνθρωπος άλλης εποχής και η αντιδημοκρατική συμπεριφορά του κανόνας. Δεν είναι προοδευτικός πολίτης ,όποιος μένει στο παρελθόν, αντιδρά στο καινούριο που δεν κατανοεί. Κάποια στιγμή πρέπει να σκεφτούμε ότι οι σημερινοί πενηντάρηδες π.χ. γεννήθηκαν το 1970 και ότι από τότε ο κόσμος άλλαξε και αλλάζει. Πόσο μάλλον για τους μεγαλύτερους.

  Οι νέοι οφείλουν να περάσουν μπροστά. Οι μεγαλύτεροι να αναλάβουν  συμβουλευτικό ρόλο. Οι νεότεροι, πείτε τα δικά σας τραγούδια, [με τα παλιά διεκδικούσαμε έναν κόσμο που δεν υπάρχει πια] τα δικά σας συνθήματα, ζητείστε το δικό σας κόσμο βαδίζοντας πάνω στην πολιτιστική σας κληρονομιά. Είναι βασικό να πορευτεί η χώρα προς το καινούριο. Είτε το θέλουμε είτε όχι η τεχνολογία θα τραβήξει το δρόμο της. Τα ρομπότ θα μπουν στη ζωή ορμητικά. Κάποτε γίνονταν πράγματα για μας χωρίς εμάς[ το τραγουδούσαμε] από ανθρώπους, τώρα θα γίνονται από αλγόριθμους. Χρέος να βάλουμε πίσω απ’ αυτούς τον άνθρωπο.

Και ως επίλογο: είμαστε μια μικρή χώρα με σπουδαίο επιστημονικό δυναμικό, που όμως μεγάλο μέρος απ’ αυτό λείπει. Φοβάμαι πως τώρα θα επιχειρηθεί πραγματική αφαίμαξη. Αν η πολιτεία συνεχίσει την ίδια πολιτική, δεν θα μείνει κανείς παρά κάποιοι ονειροπόλοι να παλεύουν. Αλλά δε γίνεται να λειτουργούν οι άνθρωποι αυτοί σε κάθε τομέα με μισθούς που προσβάλλουν την αξιοπρέπειά τους. Η αξιοκρατία αποτελεί τη μόνη έκφραση ισότητας, όπως προανέφερα. Θα περιμένουμε να δούμε αν θα βγούμε οριστικά από το τέλμα ή θα ξαναπέσουμε στον λήθαργο

 Απρίλης 2020 

ΤΟ ΠΑΣΧΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Είμαστε στη Μεγάλη εβδομάδα, μια ξεχωριστή στιγμή στη θρησκευτική ζωή των Ελλήνων. Πέντε ημέρες με πρωτεύουσα θέση στον μεταφυσικό κόσμο τους. Πρέπει να το παραδεχτούμε υπάρχει μια ιδιαιτερότητα που χαρακτηρίζει πολλές πτυχές του Ελληνικού βίου. Στην ιστορική μας διαδρομή κυριαρχεί η αγάπη για τη ζωή κι  ο θρήνος για το θάνατο [ο μέλας ΄Αδης, γλυκιά η ζωή κι ο θάνατος μαυρίλα κ.λπ.]όπως αποτυπώνεται σε πλήθος γραπτών. Ο Έλληνας των άκρων, του απόλυτου. Έτσι και εδώ. Μια εβδομάδα θλίψης, συμμετοχής στο θείο δράμα με τον τρόπο του ο καθένας, βύθισης, ενδοσκόπησης, πένθους, επιτάφιων θρήνων και στο τέλος η αποθέωση της ζωής, η έκρηξη, όχι η απλή χαρά αλλά τρέλα, ξεφάντωμα, ψητά αρνιά, γλέντι με  δημοτικό τραγούδι. Έξοδος από το σκοτάδι στο φως, ένα πέρασμα από το θάνατο στη ζωή μέσα σ’ ένα κλίμα αγάπης και αδελφοσύνης. Από το ω γλυκύ μου έαρ, πού έδυ σου το κάλλος, στην Ανάσταση. Στον υπόλοιπο χριστιανικό κόσμο δεν το βρίσκουμε αυτό.

 Όλα αυτά την Άνοιξη, την εποχή της αναγέννησης της φύσης, της ζωής. Στον ξανθό,  χιλιοτραγουδισμένο Απρίλη, όπου όλα βρίσκονται σ’ έναν πραγματικό οργασμό , όπου σμίγουν τα πολύχρωμα λουλούδια με το πράσινο, το κελάδημα των πουλιών με τις μελωδίες της γιορτής, οι μυρωδιές με το λιβάνι. Μοιάζουν οι Έλληνες, αιώνες τώρα, να συνεχίζουν να βιώνουν–με άλλο περιεχόμενο- το μύθο του Άδωνη και την άνοδο στη ζωή της Περσεφόνης, που σηματοδοτούν την ανάσταση της φύσης. Από την άλλη πλευρά πιθανόν να έχουμε συσχετίσει το γεγονός της Ανάστασης με τα πάθη του λαού αυτού μετά την κατάρρευση του αρχαίου κόσμου. Γιατί η ζωή του από τότε ήταν  μια διαρκής πτώση, συνεχόμενα πάθη, αλλά όμως πάντοτε μες τη ψυχή τους  φαίνεται ότι ενυπήρχε η προσμονή της ανάστασής του. Αιώνες τώρα οι Έλληνες ζουν τις ημέρες αυτές με τον ίδιο σχεδόν τρόπο. Τα έθιμα ενός λαού αποτελούν στοιχεία της ψυχής του και δείχνουν τη συνέχειά του. Παραθέτω λοιπόν μερικές περιγραφές περιηγητών και άλλων που έζησαν σε περασμένο αιώνα το Ελληνικό Πάσχα.

 Πρώτη αναφορά η περιγραφή  από τον Γάλλο γιατρό Πουκεβίλ, μέσα από τις εντυπώσεις του, που εκδίδει το 1805, χρόνια Τουρκοκρατίας: «Το Μεγάλο Σάββατο βλέπεις να ξαναγεννιέται η ελπίδα στα πρόσωπά τους – χιλιάδες χέρια βρίσκονται σε δράση για να ψήσουν γλυκίσματα και να βάψουν αυγά με πολλούς τρόπους. Φτάνει το μεσημέρι.   Από μακριά κυκλοφορεί θορυβώδικη χαρά, από μακριά αναδίνεται η μυρωδιά από τις προετοιμασίες.   Αρχίζουν με τη λύρα, ακούγεται ο ήχος από το ντέφι που είχε ξεχαστεί όλη τη σαρακοστή.   Από ένα κοφίνι από λυγαριά βγάζουν το νυφιάτικο κοστούμι, το πλουμισμένο με χρυσά σιρίτια και φορτωμένο με μεγάλα λουλούδια. Οι γυναίκες καθαρίζουν το σπίτι και ρίχνουν άφθονο νερό πάνω στο πάτωμα.   Τέλος, μόλις δοθεί το σύνθημα, πετούν φύρδην μίγδην από τα παράθυρα για να τα σπάσουν, τα παλιά βάζα της κουζίνας, που χρησιμοποίησαν κατά την σαρακοστή, και η τελετή αυτή λέγεται το πέταμα της σαρακοστής από τα παράθυρα.

  Το βράδυ πηγαίνουν στον πασά για να εκλιπαρήσουν την άδεια να διασκεδάσουν. Του κάνουν ένα δώρο κι εκείνος δεν παραλείπει να αποδεχθεί ευνοϊκά μια αίτηση που του υποβλήθηκε με τόσο καλό τρόπο. Την εβδομάδα αυτή οι Τούρκοι, ανεκτικοί από αρχή ή από συμφέρον, δείχνουν ένα είδος σεβασμού στους χριστιανούς. Επίσης  περνούν τη νύχτα του Μεγάλου Σαββάτου προς την Κυριακή του Πάσχα μέσα στην εκκλησία και. μόλις ο ήλιος αρχίζει να φωτίζει το πιο μακρινό κομμάτι του ορίζοντα, μόλις χαράζει η ημέρα, χίλιες φωνές ψάλλουν την ιαχή της χαράς. Το αλληλούια αντηχεί ως τους ουρανούς Ο δεσπότης, από το βάθος του ιερού, που ανοίγει αυτή τη στιγμή, αναγγέλλει το μέγα γεγονός, την Ανάσταση, και οι Έλληνες αγκαλιάζονται συγχαίροντας ο ένας τον άλλο με τούτα τα λόγια: Χριστός Ανέστη. Τότε ο Έλληνας ξαναγίνεται άνθρωπος, ξαναγίνεται ο εαυτός του.

Τα αρνιά που ευλογήθηκαν την παραμονή, ετοιμασμένα για να φαγωθούν, έχουν περάσει στη σούβλα αλειμμένα με λίπος και πασπαλισμένα με ρίγανη.   Τα σερβίρουν στα τραπέζια που έχουν στηθεί στο ύπαιθρο, αρχίζουν να τρώνε από το πρωί και το κρασί τρέχει άφθονο. Η χαρά, τα τραγούδια, προάγγελοι της μέθης, αναγγέλλουν πως ο Έλληνας ξέχασε τη δυστυχία της ζωής του...». («Ταξίδι στο Μοριά», Πουκεβίλ, εκδόσεις Τολίδη).

 Αργότερα, μετά την απελευθέρωση, το Πάσχα του 1829, ο Γάλλος αρχαιολόγος Εντγκάρ Κινέ μάς περιγράφει:   «Όλοι φιλιούνται το πρωί σαν συναντιούνται. Δεν υπάρχει ούτε ένα άθλιο χαμόσπιτο που να μην μαζεύει τους ανθρώπους του γύρω από μία πιατέλα αρνί. Αυτή τη μέρα οι Έλληνες γίνονται πάλι αυτοί του Αριστοφάνη και του Απουλήιου!».

 Δέκα χρόνια αργότερα η Δανέζα αρχαιολόγος Χριστιάνα Λυτ, σύζυγος του ιερέα της Αμαλίας, γράφει στο ημερολόγιό της: «Οι μέρες του Πάσχα γιορτάζονται με πολλές τουφεκιές. Όση περισσότερη φασαρία γίνεται, τόσο μεγαλύτερη τιμή είναι για τον νοικοκύρη που πιστεύει ότι αυτός είναι ο καλύτερος τρόπος για να γιορτάσει τη μέρα αυτή».

Στα 1852, ο επίσης Γάλλος αρχαιολόγος Εντμόντ Αμπού σατιρίζει το ελληνικό Πάσχα:   «Τα μεσάνυχτα του Σαββάτου η νηστεία τελειώνει κι η γιορτή αρχίζει. Όλες οι εκκλησίες είναι πλημμυρισμένες από κόσμο. Χτυπά το κανόνι, αρχίζει η μουσική, όλη η πόλη αγκαλιάζεται, τα βεγγαλικά φώτα ανάβουν και ο καθένας ανάβει ένα κερί που κρατά στο χέρι.   Ο ελληνικός λαός αγαπά το θόρυβο και οι τουφεκιές είναι απαραίτητες για την ευτυχία του. Πιστεύει όπως και ο Άραβας ότι δεν γίνεται ωραία γιορτή χωρίς μπαρούτι. Οι γιορτές του Πάσχα αντηχούν από μία συνεχή έκρηξη.

   Η αστυνομία πήρε απόφαση να εμποδίσει τις τουφεκιές του Πάσχα, τουλάχιστον στην πρωτεύουσα. Οι αρχές πήραν τέτοια μέτρα που να εγγυώνται τη δημόσια γαλήνη.   Έτσι μας στάθηκε αδύνατον από δύο νύχτες να κλείσουμε μάτι! Δεν έριχναν πια τουφεκιές στους δρόμους αλλά τις έριχναν από τα παράθυρα, στις αυλές και... εν ανάγκη, στις καπνοδόχους!». («Η Ελλάδα του Όθωνα, Ε. Αμπού, εκδ. Μεταίχμιο).

Οι Έλληνες τώρα ζούμε ένα Πάσχα που δεν ζήσαμε ποτέ στο παρελθόν. Θα περάσει. Οι καλύτερες ευχές  σε όλους μας.

                                                                            Αίγιο 2020

                                                                    Τζεβελέκας Δημήτρης

Υ.Γ1 Το έτος 1772, λόγω του Ρωσοτουρκικού πολέμου, με εντολή του Πατριάρχη Κων/λεως απαγορεύτηκε κάθε εορταστική εκδήλωση για το Πάσχα και όλοι οι Χριστιανοί της Πόλης έμειναν κλεισμένοι στα σπίτια τους!

Υ.Γ.2 Πηγή κειμένων: ΄Αρτεμις Σκουμπουρδή- LIFO

ΥΠΕΡΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ

                   

Το 1798  ο  Τόμας Ρόμπερτ  Μάλθους  έγραψε το ΔΟΚΙΜΙΟ ΠΕΡΙ ΤΩΝ ΑΡΧΩΝ ΤΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ, μια μελέτη- θεωρία για τη σχέση ανάμεσα στην αύξηση του πληθυσμού και το ρυθμό αύξησης των αγαθών διατροφής. Η διαπίστωσή του ήταν ότι ο πληθυσμός αυξάνεται κατά γεωμετρική πρόοδο, ενώ τα μέσα διατροφής αριθμητικά. Έτσι από ανθρώπους που έγινε αποδεκτή η θεωρία του, δημιουργήθηκε η Μαλθουσιανή Ένωση, ένα κίνημα για τον έλεγχο των γεννήσεων. 

Αυτή η θεωρία έχει έλθει πάλι στο προσκήνιο δειλά-δειλά ή και πιο φανερά και σχετίζεται με το θέμα των μεταναστών κυρίως από χώρες με τεράστιο πληθυσμό, όπου η παραγωγή σε πρώτο επίπεδο αδυνατεί να καλύψει τις βιοποριστικές ανάγκες του. Επιγραμματικά η τεράστια αύξηση του πληθυσμού της γης- το 1900 ήταν 1.5 δις και σε 100 χρόνια έφθασε τα 7.7 δις κατοίκους-,οι εξαθλιωμένες συνθήκες ζωής στις χώρες αυτές, οι τοπικοί πόλεμοι, η εγκατάλειψη της υπαίθρου, οι επιθετικές θρησκείες, η σύγχρονη τεχνολογία που τους αποκαλύπτει έναν άλλο κόσμο που ζει με τρόπο που ούτε στο όνειρό τους δεν έχουν δει, και άλλες επιμέρους αιτίες δημιουργούν δυνάμεις που ωθούν  μεγάλα πλήθη από τις χώρες εξαθλίωσης προς τις ανεπτυγμένες χώρες και μάλιστα προς την Ευρώπη, τη γη της Επαγγελίας γι’ αυτούς.  Αυτές οι χώρες με τη σειρά τους  γεννούν  τάσεις  ελκυστικές για τα φτωχά πλήθη  με αποτέλεσμα να παρατηρούνται πολυπληθή  ρεύματα από την Αφρική και την Νοτιοανατολική Ασία προς την Ευρώπη αλλά και από την Κεντρική και Νότια Αμερική προς τις ΗΠΑ.

Οι μετακινήσεις αυτές σε μια πρώτη ανάγνωση ωφελούν  όσο είναι ελεγχόμενες, και τα δύο μέρη δηλ. και τις χώρες προέλευσης και τις χώρες εγκατάστασης. Οι πρώτες αποδεσμεύουν πληθυσμό άνεργο, εξαθλιωμένο και απαλλάσσονται από  παροχές, επιδόματα κ.λπ.- άρα εξοικονόμηση πόρων- και παράλληλα δέχονται εμβάσματα από τους μετανάστες, ενώ οι χώρες εγκατάστασης  βρίσκουν, ως ένα σημείο, φτηνό κατά κανόνα εργατικό  δυναμικό για την παραγωγή. Αν συμβεί ένταξη των πληθυσμών αυτών στις  χώρες εγκατάστασης, τότε διαφοροποιείται η σχέση τους με τη χώρα προέλευσής τους και η προσφορά τους ελαχιστοποιείται.

 Όμως, όπως καταθέτει ο Στάθης Καλύβας, καθηγητής στο  YALE, όσο ανοίγουν τα σύνορα, τόσο αυξάνονται οι ροές και στο τέλος οι ίδιοι οι μετανάστες με την τεράστια αύξησή τους υπονομεύουν το όνειρό τους για καλύτερη ζωή. Από την άλλη πλευρά όταν μεγάλος αριθμός περιορίζεται σε κλειστές δομές χωρίς δυνατότητα ένταξης ή μετάβασης σε άλλη χώρα, τότε πιθανόν να μεταβληθεί σε μίσος το όποιο καλό συναίσθημα. Η εξέγερση πλέον  είναι κοντά.[Καθημερινή 12/3/2016]

 Μπροστά στο γεγονός αυτό η Ευρώπη δεν ακολουθεί ενιαία πολιτική. Άλλοι υποστηρίζουν την πολιτική των ανοικτών συνόρων, άλλοι των κλειστών, άλλοι συνδυασμό πολιτικών όπως ελεγχόμενη ροή και δημιουργία στεγανών δομών εγκλεισμού μεταναστών, όλες με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους.

 Επιπλέον χώρες της Ε.Ε που δεν ακολουθούν τις κεντρικές της αποφάσεις αρνούμενες την ίδια την ουσία της, δηλ. την εμπέδωση της ανοιχτής κοινωνίας, στρέφονται προς την ιδέα του εθνικού κράτους,  ενώ ταυτόχρονα επιθυμούν τα ευεργετήματα της Ε.Ε. Πρόκειται για μια εντελώς αντιφατική κατάσταση. Και σ΄ αυτό το θέμα βλέπουμε μια Ευρώπη πολύ διαφορετική απ’ αυτή που ήθελαν οι εμπνευστές της.

 Έτσι οι οπαδοί του Μαλθουσιανισμού θέτουν το ανατριχιαστικό  ερώτημα: γιατί να έρχονται στον κόσμο υπάρξεις καταδικασμένες από τη γέννησή τους; Πρέπει  να μην προστατεύονται οι φτωχοί, να περιορίζεται η σεξουαλική δραστηριότητα κ.ά. [Ερώτηματα  φρικώδη  για όσους έχουν άλλες προσλαμβάνουσες και αρχές στη ζωή τους] προκειμένου να μειωθεί δραστικά ο πληθυσμός της γης και να ισορροπήσει σε ελεγχόμενο επίπεδο. Το θέμα κρίνεται από το πόση αξία δίνουμε στην ανθρώπινη ύπαρξη, αν θεωρείται μετρήσιμο και αναλώσιμο είδος.

Το ζήτημα του υπερπληθυσμού της γης και της επάρκειας της παραγωγής είναι ένα τεράστιο ζήτημα που απασχολεί τον επιστημονικό και πολιτικό κόσμο και αφορά τη διατροφή, την ενέργεια και άλλες παραμέτρους. Με επίταση τέθηκε στην αρχή της δεκαετίας του ’70. Μάλιστα στις Ινδίες η Ίντιρα Γκάντι, πρωθυπουργός της χώρας, εφάρμοσε ακόμη και τη στείρωση για να μειώσει τον πληθυσμό της χώρας της, μέθοδο απαράδεκτη για τον σκεπτόμενο άνθρωπο.  Το καίριο ζήτημα που απασχολεί τις δυτικές κοινωνίες  είναι δεδομένο: να μην υπάρχει πλήθος ανθρώπων που πλεονάζουν, αντιμετωπίζουν πρόβλημα επιβίωσης και αναγκάζονται να μεταναστεύουν και τους οποίους αδυνατούν να δεχτούν.

  Διάφορες θεωρίες- λύσεις προτείνονται. Κύρια κατεύθυνση πρέπει να  είναι, κατά τη γνώμη μου, οι πληθυσμοί αυτοί να παραμένουν στις χώρες τους και να μην υφίστανται τα δεινά της περιπλάνησης. Έχει τεθεί από χρόνια το ερώτημα: λιγότερο πληθυσμό με ζωή επιπέδου ή πλήθη με αγώνα για την επιβίωση.

Αν βασιστούμε σε επιστημονικά δεδομένα όπως: στις πλούσιες χώρες οι γεννήσεις μειώνονται  στα πλουσιότερα στρώματα ενώ , όσο μια χώρα μένει σε κατάσταση φτώχειας, τόσο ο πληθυσμός της αυξάνεται,- σε χώρες της Ασίας και της Αφρικής που άλλαξε το επίπεδο ζωής, ανέβηκε ο προσδόκιμος χρόνος ζωής, αλλά η μείωση των γεννήσεων εξουδετέρωσε αυτόν τον παράγοντα-  μια λύση θα μπορούσε να βρίσκεται σε κίνητρα μείωσης των γεννήσεων στις υπανάπτυκτες χώρες ώστε να επέλθει μακροπρόθεσμα μια ισορροπία πληθυσμού και παραγωγής. Σε μεγάλες χώρες της Ν.Α.Ασίας έχουν εφαρμοστεί προγράμματα οικογενειακού προγραμματισμού με αντικείμενο τη μείωση των γεννήσεων με την προσδοκία οι επόμενες γενιές να μην  είναι πολυπληθείς πράγμα που σημαίνει ότι θα μπορούν να ζουν με κάποια άνεση.

Αυτό όμως που  μπορεί να αναστρέψει την κατάσταση, είναι:  η διεθνής κοινότητα να αποφασίσει ότι στις ίδιες αυτές χώρες είναι αναγκαίο  να γίνουν γενναίες επενδύσεις, να δοθούν ευκαιρίες εργασίας αποτρεπτικές για μετανάστευση σε χώρες  όπου σήμερα οι συνθήκες που έχουν διαμορφωθεί, είναι άθλιες . Όπου έγινε αυτό στη Νοτιοανατολική Ασία, περιορίστηκε η μετανάστευση.  Έτσι, αφού είναι αποδεκτό από την επιστημονική κοινότητα ότι στις ανεπτυγμένες κοινωνίες η γεννητικότητα είναι χαμηλή, η άνοδος του βιοτικού επιπέδου ίσως συντελέσει στη μείωση της γεννητικότητας. Η απασχόληση στον ίδιο τους τον τόπο, κάτω από ανθρώπινες και αξιοπρεπείς συνθήκες, πιθανόν να ανακόψει τα μεταναστευτικά ρεύματα. Η χρήση εξάλλου  της  τεχνολογίας με τέτοιο τρόπο  ώστε να μην επιβαρύνεται το περιβάλλον, η ορθή εκμετάλλευση των πλουτοπαραγωγικών πηγών εκεί όπου υπάρχουν, είναι δυνατόν   να δημιουργήσουν  συνθήκες αποτρεπτικές έτσι  ώστε οι άνθρωποι να μένουν στις πατρίδες τους . Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να χρησιμοποιηθεί οποιοδήποτε τεχνολογικό ή φαρμακευτικό μέσο για τον έλεγχο των γεννήσεων. Φυσικά υπάρχει και ο αντίλογος περί του μύθου του υπερπληθυσμού. Κάποια στιγμή στους Διεθνείς Οργανισμούς πρέπει να αρχίσει ένας  σοβαρός διάλογος. 

                                                                                                       Αίγιο – Απρίλης 2020

                                                                                                       Δημήτρης Τζεβελέκας

                                                                                            

                            

Υ.Γ Ως επιστέγασμα του προηγούμενου άρθρου μου για την εσωστρέφεια κρατών και την απουσία διεθνούς αλληλεγγύης ήλθαν οι αποφάσεις του Καζακστάν και της Ρωσίας για απαγόρευση εξαγωγής σιτηρών καθώς και η κατακράτηση από άλλους υγειονομικού υλικού που προοριζόταν για άλλες χώρες. Έτσι εμφανίζεται η Κίνα, με ένα αμφιλεγόμενο καθεστώς, να προωθεί προγράμματα αλληλεγγύης βαδίζοντας σιγά-σιγά προς την πρωτοκαθεδρία.

ΣΠΟΥΔΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΈΡΙΑ-με αφορμή τους ελεύθερους πολιορκημένους

                               

Σε λίγες ημέρες θα τιμήσουμε πάλι ένα κορυφαίο γεγονός της Επανάστασης του ’21, την Έξοδο του Μεσολογγίου. Άραγε αυτό που συνέβη τότε ήταν μια αντίδραση της στιγμής, αποτέλεσμα των συγκεκριμένων συνθηκών; Θα προσπαθήσω να δείξω ότι η στάση των ανθρώπων αυτών είναι απόρροια μιας συλλογικής συνείδησης που έρχεται από το παρελθόν, συνεχίζεται μέχρι σήμερα και καθορίζει τη συμπεριφορά μας ως ατομικότητες και ως σύνολο, όπως έχει εκφραστεί στο γραπτό λόγο.

 Στην προφορική και γραπτή παράδοσή μας έχουμε πλήθος αναφορών, στιγμών, κατά τις οποίες ο λαός αυτός πήγε πέρα από τα όρια που ορίζει η λογική, και προχώρησε σε πράξεις μεγαλείου. Έτσι και η απόφαση των Μεσολογγιτών δεν προέκυψε τυχαία, αλλά την υπαγόρευσε αυτόματα αυτή η παράδοση, που λειτουργεί κάθε φορά που απαιτείται. Και μέχρι τη σύγχρονη ιστορία μας συνεχίζεται η ίδια συνέπεια λόγων και πράξεων. Αρχίζω λοιπόν από τα παλιά και φτάνω στα νεότερα με συγκεκριμένες αναφορές.

 ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ Της σης λατρείας την εμήν δυσπραξίαν ουκ αν αλλάξαιμι εγώ

ΕΡΜΗΣ Όρα νυν ει σοι ταύτα αρωγό φαίνεται

ΠΡΟΜ. Ώπται πάλαι δη και βεβούλευται τάδε.                                                                          Μετάφραση

-Εγώ ποτέ δεν θα αντάλλασσα τη δική μου δυστυχία με το να γίνω υπηρέτης σαν εσένα

-Σκέψου τώρα αν αυτά σε ωφελούν.

-Τα έχω δει και τα έχω αποφασίσει από καιρό.

                                                            Αισχύλου Προμηθέας Δεσμώτης

Στην Οδύσσεια ο ήρωας ελεύθερος περιπλανιέται και απολαμβάνει  το θεσπέσιο τραγούδι των Σειρήνων με τη θέλησή του δεμένος-ελεύθερος στο κατάρτι.

Ο Λεωνίδας στις Θερμοπύλες στέκεται όρθιος φωνάζοντας ΜΌΛΩΝ ΛΑΒΕ παρόλο που έχει επίγνωση της πραγματικότητας.

Ο Περικλής στον Επιτάφιό του τονίζει  ‘εύδαιμον το ελεύθερον, το δ ελεύθερον,το εύψυχον΄ δηλ. η ελευθερία είναι ευτυχία, αλλά η ελευθερία ενυπάρχει στην ευψυχία.

Και στα νεότερα χρόνια  Ο  Ρήγας διαλαλεί καλύτερα μιας ώρας ελεύθερη ζωή……

Το σύνθημα του 1821 ελευθερία ή θάνατος ταυτίζοντάς τα.

Ο Κάλβος ξεκάθαρα διατυπώνει το λόγο του: θέλει αρετήν και τόλμην η ελευθερία.

Ο Δ. Σολωμός γράφει τους ελεύθερους πολιορκημένους, τον απόλυτο ύμνο της ελευθερίας.

Ο Καζαντζάκης θέλει να είναι ελεύθερος από το φόβο, ακόμα κι από την ελπίδα.

Ο Καβάφης κάνει στίχους τις Θερμοπύλες ως μέγιστο σημείο αναφοράς για να τιμήσει την ανωτερότητα ενός αγώνα που δεν ενδιαφέρει η τυπική νίκη.

Ο Σεφέρης βλέπει του ήρωες να προχωρούν στα σκοτεινά.

Ο Σινόπουλος βάζει τον καιόμενο να βαδίζει έξω από το φόβο.

Και ο Μ. Μητσάκης υμνεί τον Παπαφλέσσα στην οικειοθελή θυσία του στο Μανιάκι.

Και πόσες  άλλες αναφορές μπορούμε να κάνουμε  στη γραπτή και προφορική μας παράδοση.

Αν εξετάσουμε με προσοχή τις παραπάνω καταγραφές, θα διαπιστώσουμε πολλά κοινά χαρακτηριστικά που διατρέχουν το λόγο, τις αποφάσεις που λαμβάνονται, τις συμπεριφορές και τις πράξεις που περιγράφονται.

Το πρώτο που διακρίνουμε είναι το στοιχείο της γνώσης. Οι πρωταγωνιστές   των παραδειγμάτων  γνωρίζουν από πριν αυτό που αποφασίζουν να κάνουν. Ξέρουν τι είναι, τι επακολουθεί. Αναμένουν τις συνέπειες ή αδιαφορούν γι’ αυτές ή έχουν φύγει πέρα από τη λογική συσχέτιση πράξης-τιμωρίας.

Το δεύτερο στοιχείο σαν συμπλήρωμα του πρώτου είναι η απόφαση. Παρά τις υπαγορεύσεις της λογικής προχωρούν σε πράξεις. Και επειδή διαθέτουν την ευψυχία, την τόλμη, προχωρούν στην επιτέλεση του έργου τους και μ’ αυτό τον τρόπο  συμπληρώνεται το τρίπτυχο με την ευθύνη. Διαθέτουν το θάρρος να αναλάβουν την ευθύνη των πράξεων τους.΄

 Αυτό αποτελεί την ανώτατη έκφραση της ελευθερίας ως κάτι το εξερχόμενο κι όχι το εισερχόμενο. Είναι η ανώτατη μορφή ελευθερίας, η ηθική ελευθερία , αυτή που κατακτιέται και δεν χαρίζεται για να θυμηθούμε τον Ευάγγελο Παπανούτσο. Θα μπορούσαν να λειτουργήσουν διαφορετικά; Ναι. Ο Προμηθέας να συμβιβαστεί με το Δία, να κερδίσει την εύνοιά του και να λυθεί από το βράχο απολαμβάνοντας τη ζωή του. Ο Λεωνίδας να λυγίσει μπροστά στην πραγματικότητα της Περσικής  υπερδύναμης. Ο Ρήγας προτιμά μια ώρα ελεύθερη ζωή και εκτελείται γι’ αυτό γιατί γνωρίζει πως, όποιος ελεύθερα συλλογάται, συλλογάται καλά. Οι αγωνιστές του ΄21 να ζητήσουν καλύτερη ζωή, ελευθερίες που τους υποσχόταν ο Σουλτάνος και άλλοι με Πατρικές διδασκαλίες  και να μη βάλουν στο ισοζύγιο το θάνατο.

Το κορυφαίο γεγονός, οι πολιορκούμενοι του Μεσολογγίου, αν και έχουν  χάσει τα πάντα και θα αναμενόταν η παράδοσή τους με εξασφάλιση της ζωής  τους, υψώνονται πάνω από τα ανθρώπινα, απελευθερώνονται από κάθε δεσμό, ελπίδα, από υλικές ανάγκες, ακόμα κι από το φόβο του θανάτου, και αποφασίζουν έξοδο- για πού άραγε;- ενώ γνωρίζουν πως έξω τους περιμένει ο όλεθρος. [ Τα μάτια μου δεν είδαν τόπο  ενδοξότερο από τούτο το αλωνάκι ψάλλει ο Δ. Σολωμός]

 Οι ήρωες προχωρούν στα σκοτεινά ακούγεται ο λόγος του Γ. Σεφέρη πάνω από 100 χρόνια μετά μιλώντας για τον Μιχάλη που έφυγε μ΄ ανοιχτές πληγές από το νοσοκομείο  τη νύχτα εκείνη που έσερνε το ποδάρι του στη συσκοτισμένη πολιτεία όταν  ούρλιαζε…. στα σκοτεινά πηγαίνουμε, στα σκοτεινά προχωρούμε[Ο τελευταίος σταθμός]

Ο Καβάφης θέλει οι ήρωές του να φυλάττουν Θερμοπύλες κι ας ξέρουν ότι οι Μήδοι θα περάσουν και μεγάλη τιμή τους πρέπει. Ο Καζαντζάκης θέλει την ελευθερία ακόμα κι από τα δεσμά της ελπίδας και του φόβου για το κάθε τι και από το θάνατο βέβαια. Αλλά και ο Καιόμενος του Σινόπουλου αποτελεί μια ανατριχιαστική στιγμή εξόδου από την  μη ανεκτή κατάσταση μιας δικτατορίας και σηματοδοτεί  μια ανώτερη στάση ζωής. Κοντά σ’ αυτούς και ο Μ. Μητσάκης στο Φίλημα, το κύκνειο άσμα του  Παπαφλέσσα, βάζει τον εχθρό να τιμά τον πραγματικά γενναίο, αυτόν που επανέλαβε το Λεωνίδα.

Και τόσοι άλλοι, κάθε τάξης και προέλευσης, όπως ο τοκογλύφος Ταμβακόπουλος που σκοτώνεται πολεμώντας τον Ιμπραήμ στα Τρίκορφα της Αρκαδίας , καθώς και ο λαμπρός Πατρινός Ι. Παπαδιαμαντόπουλος που υπερασπίζεται το Μεσολόγγι. Και επιπλέον οι ανώνυμοι στο Αρκάδι, οι Σουλιώτισσες και τόσοι άλλοι αφανείς και επώνυμοι. Και το ΌΧΙ στους Ιταλούς που απάλυνε τον πόνο της μικρασιατικής καταστροφής, υπαγορεύτηκε απ’ αυτήν την παράδοση. Ακόμα ηχεί ο στερνός λόγος του αγωνιστή που είναι στημένος για εκτέλεση από τους Γερμανούς-εγώ ήλθα από την Ιωνία, εσείς από πού ήλθατε;[ΘΙΑΣΟΣ του Αγγελόπουλου]

Όλη αυτή η αναφορά καταδεικνύει μια αδιάλειπτη συνέχεια  με πολλές μορφές ενός έρωτα για την ελευθερία  των κατοίκων αυτού του τόπου, όπως δίνεται μέσα από αποσπάσματα της λογοτεχνίας μας σε μια διαχρονική καταγραφή, που αναπαράγουν ένα αλώβητο από το χρόνο πρότυπο. Άνθρωποι που διαθέτουν την τόλμη να αναλαμβάνουν  την ευθύνη όσων πράττουν, δίνοντας τη ζωή τους χωρίς να προκαλούν δεινά σε αθώα θύματα των πράξεων τους. Το αντίθετο μάλιστα.  Έτσι βλέπω το Μεσολόγγι, ως ένα κομβικό σημείο όπου συναντιέται η Αρχαία ιστορία με την Νεότερη σε στιγμές που διακυβεύεται η ελευθερία. Αυτό μας καθορίζει και ελπίζω να συνεχιστεί.

Υ.Γ. Εννοείται ότι υπάρχει πλήθος κειμένων στη λογοτεχνία μας με ανάλογο περιεχόμενο. Επέλεξα αυτά γιατί  λίγο- πολύ οι περισσότεροι τα έχουν προσεγγίσει στα Σχολικά  κείμενα Αρχαίων και Νέων Ελληνικών.

Απρίλης     2020

Δημήτρης Τζεβελέκας