ΩΡΕΣ ΑΝΑΣΤΟΧΑΣΜΟΥ

                              

Καθώς διαφαίνεται, βγαίνουμε σιγά-σιγά από το σπήλαιο των σκιών, όπως έγραφα σε παλιότερο κείμενο, στην πραγματική ζωή. Εδώ δεν υπάρχουν είδωλα, αλλά οι άνθρωποι, όλοι εμείς, η κοινωνική πραγματικότητα. Έχουμε πια εμπειρία, είδαμε, ακούσαμε, μάθαμε. Καιρός να σκεφτούμε τι πήραμε απ’ αυτή την περιπέτεια.

 Μια πρώτη ευχάριστη διαπίστωση  είναι ότι για πρώτη φορά στη χώρα αυτή βιώσαμε την ΄΄εκδίκηση΄΄ των αρίστων, τον θρίαμβο της αριστείας. Για χρόνια τώρα η χώρα ζούσε στον αστερισμό της μετριότητας, στην κυριαρχία της ασημαντότητας[Καστοριάδης]. Θυμόσαστε, φαντάζομαι: ρετσινιά είναι η αριστεία, εγωκεντρική, οξύνει τις ανισότητες, πρέπει να αντικαταστήσουμε τους άριστους με όσους διαθέτουν πτυχία καταλήψεων, να παραμερίσουμε για να περάσουν οι νεαροί λύκοι της Γκράβας και της Καισαριανής έλεγαν προσβάλλοντας ταυτόχρονα σχολεία με ιστορία. Κι εμείς οι εκπ/κοί, που γνωρίζαμε τι αστέρια πέρασαν από τις αίθουσες, αγανακτούσαμε, οργιζόμαστε γιατί βλέπαμε να παραμερίζονται και πάρα πολλοί να μεταναστεύουν.

Και τώρα αποκαλύφθηκε ένα πλήθος σπουδαίων Ελλήνων επιστημόνων στα πιο ονομαστά Παν/μια του κόσμου να καθοδηγούν μάλιστα  κυβερνήσεις. Και νιώσαμε υπερήφανοι γιατί ακούσαμε το λόγο τους να εμφορείται από ένα βαθύ ανθρωπιστικό πνεύμα, καθώς έθεταν πάνω από οικονομία και παραγωγή τον ανθρώπινο παράγοντα.

Η αναγνώριση της ανωτερότητας δεν αποτελεί ανισότητα. Στα κοινωνικά δικαιώματα όλοι είναι ίσοι. Στην ανάληψη ρόλων, στην κατάληψη μιας θέσης επιβάλλεται η αξιοκρατία. Η κλασική μας παιδεία τα έχει λύσει αυτά. Και ο Περικλής στον Επιτάφιό του έχει δώσει το στίγμα του και ο Αριστοτέλης: ΄΄η ίση αντιμετώπιση των ανίσων  αποτελεί  μέγιστη ανισότητα΄΄, αδικία θα πρόσθετα γιατί συντηρεί και αναπαράγει την ανισότητα. Αλλά η κλασική παιδεία έχει εκδιωχθεί σχεδόν από την εκπ/ση. Τα τελευταία χρόνια το σύνθημα είναι: ισότητα στη βάση, ό τι υψώνεται, κόβεται. Και θεωρείται προοδευτικό αυτό!

Κοντά στους πρωτεργάτες της Ιατρικής και άλλων επιστημών αναδείχτηκαν και οι ταπεινοί και ίσως περιφρονημένοι: οι νοσηλευτές/τριες, οι εργαζόμενοι στην καθαριότητα, στα supermarkets,τα παιδιά των μεταφορών, τα όργανα της τάξεως και τόσοι άλλοι, των οποίων αποδείχτηκε κομβικής σημασίας ο ρόλος. Άνθρωποι με αστείους μισθούς για τη δουλειά που κάνουν.

Χαρήκαμε επιπλέον για τα άλματα που έκανε η ηλεκτρονική διακυβέρνηση, για την πρακτική της αξία, αφού απαλλάσσει τον πολίτη από  ένα πλήθος γραφειοκρατικών διαδικασιών. Το μεγάλο βήμα θα γίνει όταν με τη χρήση της θα προχωρήσουμε σε μορφές άμεσης Δημοκρατίας. Για τοπικά ή και γενικότερα θέματα με άμεση ηλεκτρονική ψηφοφορία θα έχει τη δυνατότητα ο πολίτης, αφού ενημερωθεί, να αποφασίζει, υπεύθυνος πλέον για τις επιλογές του. Η Τοπική Αυτοδιοίκηση πρέπει να ηγηθεί. Εύχομαι και ελπίζω ταυτόχρονα αυτές οι κατακτήσεις να κατοχυρωθούν και να επεκταθούν.

Μετά απ’ αυτήν την τραυματική εμπειρία, κατά τη γνώμη μου, αν δεν θέλουμε στο μέλλον να κυκλοφορούμε φέροντες ένα σήμα με την ηλικία μας, όπως σε άλλους καιρούς μελλοθάνατοι έφεραν το κίτρινο άστρο, στην περίπτωση που επικρατήσουν θεωρίες που ασπάστηκαν και ηγέτες μεγάλων κρατών περί της άχρηστης ηλικίας που δεν ενδιαφέρει η τύχη της, νομίζω ότι είναι αναγκαίος ,όσο ποτέ, ο αναπροσανατολισμός της παιδείας που παρέχουμε στα παιδιά μας. Ο Ναζισμός και ο ρατσισμός επανακάμπτουν με καινούριο προσωπείο. Κλήθηκαν άνθρωποι να αποφασίσουν ποιος από δύο ασθενείς θα πρέπει να πάρει αγωγή για να ζήσει. Τι διαφορετικό έκαναν οι ναζί; Στη διαλογή οι γεροί πήγαιναν για δουλειά και οι άλλοι στα κρεματόρια. Και είναι απίστευτο να λέγονται αυτά από Γάλλους ΄΄φιλοσόφους΄΄,τους κληρονόμους του Διαφωτισμού! Λύπη και οργή! Ποιος όμως μπορεί να καθορίσει την αξία ενός ανθρώπου; Μόνο όποιος τον θεωρεί μια απλή παραγωγική μηχανή, η οποία, μόλις πάψει να παράγει, πρέπει να καταστραφεί γιατί δεν συμφέρει. Φαίνεται σαν να προετοιμάζεται ο κόσμος για το καινούριο που έρχεται: υπερυπολογιστές τεχνητής νοημοσύνης, αλγόριθμοι χωρίς συναίσθημα θα αποφασίζουν για το τι συμφέρει και τι όχι.

Η απάντηση σ’ όλα αυτά βρίσκεται στην παιδεία που οφείλουμε να παρέχουμε όχι ως απλή γνώση αλλά ως τρόπο ζωής. Το φωνάζουμε χρόνια τώρα πως εγκαταλείπεται η ανθρωπιστική παιδεία από τα σχολεία, τα σχετικά μαθήματα παραμερίζονται και ενισχύεται η εξειδικευμένη γνώση που δε συνοδεύεται από την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης, της μόνης που μπορεί να ελέγξει την αλόγιστη χρήση των τεχνολογικών επιτευγμάτων. Γιατί το ζήτημα είναι η μεγάλη μάζα, οι πολλοί.

 Παιδεία που δε μιλά για τις μεγάλες αξίες, για τη ζωή , για τον άνθρωπο, την αξιοπρέπεια, τη δικαιοσύνη, την εντιμότητα, τον αλληλοσεβασμό, την ισότητα, τα ανθρώπινα δικαιώματα γενικά, όχι μόνο ως θεωρία αλλά ως συντελεσμένη και βιωματική πραγματικότητα, δεν έχει νόημα. Κοντά σ’ αυτά και η γνώση της γλώσσας, της  Ιστορίας, του Πολιτισμού και των δημιουργών τους.  Η άγνοια που διαπιστώνεται σε διάφορα τηλεοπτικά παιχνίδια, η αδυναμία της πιο απλής συνθετικής και κριτικής σκέψης είναι αδιανόητη. Και μιλάμε έπειτα για πολίτες που επιδιώκουν να καθορίζουν το μέλλον μιας χώρας![όχι μόνον της δικής μας].Η διαμόρφωσή τους έχει αφεθεί στα λεγόμενα κοινωνικά δίκτυα με ολέθριες συνέπειες.  

Σύμφωνα μ΄ αυτά που πέφτουν στην αντίληψή μας δύσκολα σ΄ ένα σχολείο σήμερα διαμορφώνονται πολίτες δηλ. άτομα που μπορούν να σκέφτονται, να συγκρίνουν γεγονότα, να μπαίνουν πίσω από το προφανές και ,αφού κρίνουν με βάση το γνωστικό υλικό, να φτάσουν σε απόφαση που επιφέρει και την ατομική ευθύνη. Αυτό δεν μπορεί να το δώσει η εξειδικευμένη γνώση προς την οποία τείνει η εκπ/ση σήμερα. Είναι δύο διαφορετικά πεδία που όμως πρέπει να συμπλέουν. Ήδη για τους επιστήμονες που εργάζονται πάνω στην τεχνητή νοημοσύνη, το πρόβλημα της ηθικής στη χρήση της αποτελεί μεγάλο θέμα.

Είναι χαρακτηριστικό: στα πιο πολλά σχολεία, στις αίθουσες, σπάνια θα δει κάποιος εικόνες ανθρώπων της πνευματικής μας κληρονομιάς. Ο Όμηρος, ο πολυμήχανος Οδυσσέας, που ίσως ενσαρκώνει την αιώνια Ελληνική περιπέτεια, ο σοφός Νέστορας, ο Σωκράτης , ο Πλάτωνας, ο Αριστοτέλης, ο Θουκυδίδης και τόσοι άλλοι, πάνω στη σκέψη των οποίων  χτίστηκε ο Δυτικός πολιτισμός, λείπουν. Μόνο πορτρέτα Ελλήνων πολεμάρχων κρέμονται. Κακώς; Όχι βέβαια, αλλά η Αθήνα θαυμάζεται αιώνια για τα έργα του πολιτισμού της προπάντων και ακολουθούν τα άλλα. Μήπως το σχολείο μας ασχολείται με τα νεότερα χρόνια; Ο Παπανικολάου, ο Μητρόπουλος, ο Νανόπουλος, ο Παπαδημητρίου, ο Κονδύλης, ο Αξελός, ο Πουλαντζάς, ο Καστοριάδης και πλήθος άλλων που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή παγκόσμια, πιθανόν αγνοούνται, γι’ αυτό και η τωρινή μας έκπληξη από την παρουσία των γιατρών και άλλων επιστημόνων μας στη μάχη κατά του κορωνο-ιού. Ενδεικτικά είναι αυτά τα ονόματα. Τις όποιες ενοχές μας μειώνει η συνεχής αναφορά στον  λαμπρό Δασκαλάκη. Όλοι αυτοί συνδυάζουν την εξειδικευμένη γνώση με την ανθρωπιστική παιδεία.

Απαιτείται μια αποκατάσταση της νοηματοδότησης των λέξεων. Πατριωτισμός, εθνικισμός, ρατσισμός, ξενοφοβικός, ομοφοβικός, φασίστας, δημοκρατικός, προοδευτικός κ.λ.π. άλλαξαν περιεχόμενο  και αποτελούν ολέθριο όπλο στα χέρια κάθε σκοταδιστή, δήθεν προοδευτικού που το βλέμμα του κοιτάζει μόνο πίσω. Η Πρόεδρος της Δημοκρατίας μίλησε για έναν νέο πατριωτισμό και προκλήθηκε σάλος. Η αναφορά του όρου αποτελεί ντροπή φαίνεται! Ο προοδευτικός καθορίζεται από το κόμμα που ψηφίζει κι ας είναι στο σπίτι του δικτάτορας και στις απόψεις του άνθρωπος άλλης εποχής και η αντιδημοκρατική συμπεριφορά του κανόνας. Δεν είναι προοδευτικός πολίτης ,όποιος μένει στο παρελθόν, αντιδρά στο καινούριο που δεν κατανοεί. Κάποια στιγμή πρέπει να σκεφτούμε ότι οι σημερινοί πενηντάρηδες π.χ. γεννήθηκαν το 1970 και ότι από τότε ο κόσμος άλλαξε και αλλάζει. Πόσο μάλλον για τους μεγαλύτερους.

  Οι νέοι οφείλουν να περάσουν μπροστά. Οι μεγαλύτεροι να αναλάβουν  συμβουλευτικό ρόλο. Οι νεότεροι, πείτε τα δικά σας τραγούδια, [με τα παλιά διεκδικούσαμε έναν κόσμο που δεν υπάρχει πια] τα δικά σας συνθήματα, ζητείστε το δικό σας κόσμο βαδίζοντας πάνω στην πολιτιστική σας κληρονομιά. Είναι βασικό να πορευτεί η χώρα προς το καινούριο. Είτε το θέλουμε είτε όχι η τεχνολογία θα τραβήξει το δρόμο της. Τα ρομπότ θα μπουν στη ζωή ορμητικά. Κάποτε γίνονταν πράγματα για μας χωρίς εμάς[ το τραγουδούσαμε] από ανθρώπους, τώρα θα γίνονται από αλγόριθμους. Χρέος να βάλουμε πίσω απ’ αυτούς τον άνθρωπο.

Και ως επίλογο: είμαστε μια μικρή χώρα με σπουδαίο επιστημονικό δυναμικό, που όμως μεγάλο μέρος απ’ αυτό λείπει. Φοβάμαι πως τώρα θα επιχειρηθεί πραγματική αφαίμαξη. Αν η πολιτεία συνεχίσει την ίδια πολιτική, δεν θα μείνει κανείς παρά κάποιοι ονειροπόλοι να παλεύουν. Αλλά δε γίνεται να λειτουργούν οι άνθρωποι αυτοί σε κάθε τομέα με μισθούς που προσβάλλουν την αξιοπρέπειά τους. Η αξιοκρατία αποτελεί τη μόνη έκφραση ισότητας, όπως προανέφερα. Θα περιμένουμε να δούμε αν θα βγούμε οριστικά από το τέλμα ή θα ξαναπέσουμε στον λήθαργο

 Απρίλης 2020